مجید روهنده

واژه نوساز پسرس (پس=پشت+رس=رسیده-رسنده) به معنای رسیدن به سمت پس همتای لغت عربی ارجاع و واژه نوساز پسرد (کوتاه شده پسرده) به معنای پس فرستاده همتای لغت عربی مرجوع و واژه نوساز واپسرد (کوتاه شده واپسرده) همتای لغت عربی مرجوعه و واژه نوساز ردرس (رد آن به چیزی میرسد) همتای لغت عربی راجع و واژه نوساز بازواگرد (کوتاه شده بازواگرده) همتای لغت عربی راجعه و واژه نوساز بازواگشت همتای لغت عربی مراجعت است.

در گفتگوهای اداری و سازمانی همتای لغت عربی مُراجع واژه نوساز رویگزار (روی آورنده) خواهد بود همانطور که واژه رویکرد به معنای نزدیک آمدن و مراجعه است (رویگزاران=مُراجعان=مُراجعین). بدینسان واژه نوساز رویگزارد همتای لغت عربی مراجعه (مراجعه بعدی=رویگزارد بعدی) و واژه نوساز رویگزارنده همتای لغت عربی مراجعه کننده (مراجعه کنندگان=رویگزارندگان) و واژه نوساز رویگزاردها همتای لغت عربی مراجعات است. واژه نوساز بازگشتار نیز همتای لغت مُراجع در عرب (زنی که پس از مرگ شوهر به خانه پدر بازگردد) است. 

ارتجاع=واپسگشت

ارتجاعی= واپسگشتی- واپسگرایی

مرتجع= واپسگرد-واپسگرا

مرتجعانه=واپسگرانه

رجوع=بازگشت

همچنین واژه نوساز پی ور peyvar پیور (پی=به-بر+ور=رد) به معنای فرستادن به پیش کسی/چیزی همتای لغت عربی مرجع (در لاتین reference رفرنس) خواهد بود (مرجعیت=پیوریت چون محوریت، مراجع=پیوران) که در آن ور به معنای رد شدن/کردن (خاور=خورپر=خورشید رد شد) است. واژه پیور معنای شالوده ستبر (پی=پایه=+ور=بزرگ چون نامور) و به واپس فرستادن (پی=پس+ور=رد) و بُناور بودن (پی=پایه+ور=گرداندن چون کارور) نیز میدهد که همه اینها با معنای لغت عربی مرجع همخوانی دارند. دانستنی است که ایئت پسوندی آریایی است همانطور که در زبان سنسکریت واژه نوایئت नव्यता navyata به معنای مُد یا همان نوینگی و نویت در پارسی است. (नव   adj.   nava=new)

واژه نوساز وارد (وا=باز-برعکس-دور+رد=فرستادن) به معنای بازفرستادن ردکردن به دیگری همتای لغت عربی ارجاع و واژه نوساز پسرد (کوتاه شده پسرده) به معنای پس فرستاده همتای لغت عربی مرجوع و واژه نوساز واپسرد (کوتاه شده واپسرده) همتای لغت عربی مرجوعه و واژه نوساز ردرس (رد آن به چیزی میرسد) همتای لغت عربی راجع و واژه نوساز بازواگرد (کوتاه شده بازواگرده) همتای لغت عربی راجعه و واژه نوساز بازواگشت همتای لغت عربی مراجعت است.

در گفتگوهای اداری و سازمانی همتای لغت عربی مُراجع واژه نوساز رویگزار (روی آورنده) خواهد بود همانطور که واژه رویکرد به معنای نزدیک آمدن و مراجعه است (رویگزاران=مُراجعان=مراجعه کنندگان مُراجعین). بدینسان واژه نوساز رویگزارد همتای لغت عربی مراجعه (مراجعه بعدی=رویگزارد بعدی-مراجعات=رویگزاردها) است. واژه نوساز بازگشتار نیز همتای لغت مُراجع در عرب (زنی که پس از مرگ شوهر به خانه پدر بازگردد) است.

ارتجاع=واپسگشت

ارتجاعی= واپسگشتی- واپسگرایی

مرتجع= واپسگرد-واپسگرا

مرتجعانه=واپسگرانه

رجوع=بازگشت

همچنین واژه نوساز پی ور peyvar پیور (پی=به-بر) چون پیوند (وند=بند-بستن) به معنای فرستادن بر کسی/چیزی همتای لغت عربی مرجع (در لاتین reference رفرنس) خواهد بود (مرجعیت=پیوریت چون محوریت، مراجع=پیوران) که در آن ور به معنای رد شدن/کردن (خاور=خورپر=خورشید رد شد) است. واژه پیور معنای شالوده ستبر (پی=پایه=+ور=بزرگ چون نامور) و به واپس فرستادن (پی=پس+ور=رد) و بُناور بودن (پی=پایه+ور=گرداندن چون کارور) نیز میدهد که همه اینها با معنای لغت عربی مرجع همخوانی دارند. دانستنی است که ایئت پسوندی آریایی است همانطور که در زبان سنسکریت واژه نوایئت नव्यता navyata به معنای مُد یا همان نوینگی و نویت در پارسی است. (नव   adj.   nava=new)

الف-واژه نوساز پادرسی (پاد=ضد-پاس) همساختار با بازرسی به دو معنای مخالفت و محافظت همتای لغت لاتین کنترل (کنترا=ضد+رول=چرخ) و واژه نوساز پادرس همساختار با بازرس به معنای محافظ و مخالف همتای لغت کنترلر است. پاد در واژگانی چون پادمون (همتای countertype از پاد=ضد+مون=تیپ-کاراکتر-خیم-ذات) و پادمان (همتای safeguard از پاد=پاس+مان چون سازمان) و ایرانپاد (پاسدار ایران زمین) و پادزهر نیز به کار رفته است.

کنترل=پادرسی

کنترلینگ=پادرسش

کنترلر=پادرس

ب-از واژه ایرانی آز (راندن) مانند تراز (تره=تعادل+آز=راندن) و ناواز (ناوران-کشتیران) میتوان واژه نوساز پاداز (پاد=ضد-پاس) همتای لغت لاتین کنترل را ساخت که دارای دو معنای الف-خلاف جهت راندن مخالفت و ب-پاس راندن محافظت است.

کنترل=پاداز

کنترلینگ=پادازش

کنترلر=پادازگر-پادازو (چون ترازو)

به جای لغت کنترل یا همان ابزار ریموت کنترل remote control که در دستگاهها و درب‌های برقی کاربرد دارد میتوان لغت دستخوان را نشاند که معنای آن دستورخوان-امرخوان» یا خوانشگر دست-فشار انگشت دست» است.

1-همتای کنترل (کنترا=برعکس+رول=چرخ به معنای واژگرد-وانورد-واپایش) واژه نوساز راندگرد (راند=روند-حرکت-اجرا+گرد=گردیدن-جستجوکردن) به معنای گرداندن حرکت وارونگی اجرا و یا تفتیش روند کار است. به جای لغت کنترلچی نیز میتوان واژگان نوساز روال‌ بان یا روندبان (روال=روند-شیوه-قاعده-اسلوب-هنجار-طرز-طور+بان=پایشگر چون نگهبان) را نشاند.

کنترل=راندگرد-روندبین-روال بین-روال دید

کنترلینگ=راندگرد

کنترلر=راندگرد

کنترلچی=روال‌بان-روند‌بان

2-همتای کنترل واژه نوساز پادرسی (همساختار با بازرسی از پاد=ضد-پاس+رس) به دو معنای مخالفت و محافظت است. پاد در واژگانی چون پادمون (همتای countertype از پاد=ضد+مون=تیپ-کاراکتر-خیم-ذات) و پادمان (همتای safeguard از پاد=پاس+مان چون سازمان) و ایرانپاد (پاسدار ایران زمین) و پادزهر نیز به کار رفته است.

کنترل=پادرسی

کنترلینگ=پادرسش

کنترلر=پادرس

به جای لغت کنترل یا همان ابزار ریموت کنترل remote control که در دستگاهها و درب‌های برقی کاربرد دارد میتوان لغت دستخوان را نشاند که معنای آن دستورخوان-امرخوان» یا خوانشگر دست-فشار انگشت دست» است.

همتای لغت لاتین کنترل واژه نوساز پادرسی (همساختار با بازرسی از پاد=ضد-پاس+رس) به دو معنای مخالفت و محافظت است. پاد در واژگانی چون پادمون (همتای countertype از پاد=ضد+مون=تیپ-کاراکتر-خیم-ذات) و پادمان (همتای safeguard از پاد=پاس+مان چون سازمان) و ایرانپاد (پاسدار ایران زمین) و پادزهر نیز به کار رفته است.

کنترل=پادرسی

کنترلینگ=پادرسش-پادرسند

کنترلر=پادرس (چون بازرس)

به جای لغت کنترل یا همان ابزار ریموت کنترل remote control که در دستگاهها و درب‌های برقی کاربرد دارد میتوان لغت دستخوان (دستورخوان یا خوانشگر دست یا فشار انگشت دست) و یا امرخوان (از ریشه اوستایی مرو=دستور) نشاند.

در زبان پهلوی واژه *تیتاک به معنای مردمک چشم (در زیست‌شناسی تیتک titak=شبکیۀ چشم) بوده همانطور که امروزه مردمان لورستان و کوردستان آن را تیاه میخوانند و به جای واژه چشم به کار میبرند. تیته شکل آذری تیتاک بوده که پیش از تورکیزه شدن آذربایجان در آن سرزمین به کار میرفته است. بدل شدن تیتاه به تیاه مانند بدل شدن واژه اوستایی پیتا=شاه-سرور به پیا است که امروزه مردمان لورستان و کوردستان آن را به جای واژه آقا-مرد به کار میبرند.

*بنمان: فرهنگ واژگان پهلوی: شادروان بهرام فره وشی

از ریشه آریایی *Háwati به معنای لذت بردن to enjoy واژه امروزین هوا در ایرانی و عربی به دست آمده که همریشه با واژه اوستایی avaiti به معنای هواداری میکند کمک میدهد sorgt, hilft و avah (دلخواه-شوق) وauua  (کمک کردن) و aoman (کمک رسان) و واژه لاتین aueō به معنای مشتاقم I am eager و واژه ارمنی աւիւն awiwn به معنای شوق-هوسenthusiasm  و واژه سنسکریت अवति avati به معنای  دلخواه favour و واژه یمنی شهوو (ش+هوا=شهوت) و واژه آلبانیایی ندیمه ndihmë (en-iuwo-ma=help) است.

*بنمان: Вопросы языкоого родста Международный научный журнал № 5 (2011)

از ریشه آریایی *Háwati به معنای لذت بردن to enjoy واژه امروزین هوا در ایرانی و عربی به دست آمده که همریشه است با avaiti در اوستایی به معنای هواداری میکند کمک میدهد sorgt, hilft و avah (دلخواه-شوق) وauua  (کمک کردن) و aoman (کمک رسان) و avañh که امروزه آنرا ئون=یاری assistance, support, protection میخوانند (دکتر محمد مقدم-راهنمای ریشه فعلهای ایرانی) و عرب آنرا عون مینویسد. عرب از ریشه فرضی عون واژگان جعلی معاون تعاون معین اعوان استعانت معاونت را به دست آورده است.

از همین ریشه است واژه لاتین aueō به معنای مشتاقم I am eager و واژه ارمنی աւիւն awiwn به معنای شوق-هوسenthusiasm  و واژه سنسکریت अवति avati به معنای  دلخواه favour و واژه یمنی شهوو (ش+هوا=شهوت) و واژه آلبانیایی ندیمه ndihmë (en-iuwo-ma) که معنای آن کمک help است.

*بنمان:

Вопросы языкоого родста Международный научный журнал № 5  2011